پولشویی، پدیده‌ای نوظهور نیست! ریشه‌های آن را می‌توان در دوران باستان و فعالیت‌های مجرمانه‌ای مانند قاچاق و دزدی جستجو کرد. اما در دوران مدرن، با گسترش و پیچیده‌تر شدن سیستم‌های مالی، پولشویی به شکل امروزی آن شکل گرفت.
در اواسط قرن بیستم، با افزایش فعالیت‌های مافیایی و قاچاق مواد مخدر، نیاز به پنهان کردن پول‌های حاصل از این جرایم افزایش یافت. در این میان، بانک‌ها و مؤسسات مالی به دلیل ماهیت فعالیت خود، به ابزاری مناسب برای پولشویی تبدیل شدند.
در دهه ۱۹۷۰، با افزایش آگاهی عمومی نسبت به پولشویی و عواقب مخرب آن بر اقتصاد، تلاش‌های بین‌المللی برای مبارزه با این پدیده آغاز شد. در سال ۱۹۸۹، گروه ویژه اقدام مالی (FATF) با هدف ایجاد یک چارچوب قانونی و نظارتی برای مقابله با پولشویی تشکیل شد.
امروزه، پولشویی به عنوان جرمی سازمان‌یافته در سطح جهانی شناخته می‌شود که نه تنها به اقتصاد کشورها آسیب می‌رساند، بلکه زمینه را برای فعالیت‌های غیرقانونی دیگر مانند فساد، قاچاق مواد مخدر و تروریسم فراهم می‌کند.
در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا به بررسی مفهوم پولشویی، انواع آن، روشهای انجام آن و عواقب مخرب آن بر اقتصاد بپردازیم و راهکارهای مقابله با این پدیده و نقش نهادهای مختلف در این زمینه را بررسی کنیم.
پولشویی چیست؟ از جرم تا سرمایه: پولشویی، معضل اقتصاد جهانی!
پولشویی (Money Laundry) که در اصطلاح حقوقی به آن “جرم پولشویی” (Money Laundering Crime) نیز گفته می‌شود، فرآیندی است که طی آن پول‌های به دست آمده از طریق فعالیت‌های غیرقانونی، “مشروع” جلوه داده می‌شود. به عبارت دیگر، پولشویان تلاش می‌کنند تا منشأ غیرقانونی این پول‌ها را پنهان کرده و آنها را به گونه‌ای در سیستم مالی قانونی ادغام کنند طوری که انگار از طریق فعالیت‌های مشروع به دست آمده‌اند.
در لغت، پول شویی به معنای “شستن پول” است. این اصطلاح از اصطلاح عامیانه “شستن لباس‌های کثیف” گرفته شده که به معنای پنهان کردن یا از بین بردن منشأ غیرقانونی چیزی است. در مورد پول شویی نیز هدف، پنهان کردن منشأ غیرقانونی پول‌ها و جلوه دادن آنها به عنوان پول‌های “تمیز” است.
برای درک بهتر ماهیت پولشویی، می‌توان آن را به سه مرحله اصلی تقسیم کرد:
- مرحله جایگذاری: در این مرحله، پول‌های غیرقانونی به دست آمده از طریق فعالیت‌های مجرمانه، به سیستم مالی قانونی وارد می‌شوند. این کار می‌تواند از طریق تراکنش‌های بانکی پیچیده، خرید کالاها و خدمات با پول نقد، یا سرمایه‌گذاری در دارایی‌ها انجام شود.
- مرحله لایه بندی: در این مرحله، پول‌های غیرقانونی در سیستم مالی قانونی جابجا می‌شوند و با پول‌های “تمیز” مخلوط می‌شوند. این کار می‌تواند از طریق تراکنش‌های متعدد به حساب‌های مختلف بانکی، سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مختلف، یا استفاده از شرکت‌های صوری انجام شود.
- مرحله ادغام: در این مرحله، پول‌های غیرقانونی که “لایه بندی” شده‌اند، به عنوان پول‌های “تمیز” از سیستم مالی قانونی خارج می‌شوند و برای اهداف مختلف، مانند خرید دارایی، سرمایه‌گذاری، یا تأمین مالی فعالیت‌های مجرمانه دیگر، استفاده می‌شوند.
پولشویی جرمی جدی است که می‌تواند پیامدهای منفی بسیاری برای جامعه داشته باشد. در ادامه این مقاله به بررسی بیشتر این موضوع خواهیم پرداخت.
رایج ترین انواع پولشویی چیست؟
پول شویی جرمی بیار پیچیده است و روشهای مختلفی برای انجام آن وود دارد که رایج‌ترین آنها از طریق سیستم‌های بانکی، سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال و سرمایه گذاری در ملک انجام می‌شوند که در ادامه به توضیح و بررسی هر یک از آنها می‌پردازیم.
روشهای پولشویی در سیستم بانکی
این نوع از پولشویی که اسمورفینگ (smurfing) یا ساختارسازی نیز نامیده می‌شود، از طریق تراکنش‌های پیچیده‌ی بانکی صورت می‌گیرد. مجرمان پول‌های غیرقانونی خود را از طریق چند تراکنش بانکی با مبالغ پایین به حساب‌های مختلف واریز می‌کنند تا ردیابی آنها را دشوارتر کنند. همچنین ممکن است که از حساب‌های جعلی یا افراد بی‌گناه برای انتقال پول‌های غیرقانونی خود نیز استفاده کنند!
پولشویی در سیستم بانکی | |
| موارد استفاده | روشهای مورد استفاده |
| قاچاق مواد مخدر، فساد، فرار مالیاتی | واریز مبالغ کم به حساب‌های مختلف، استفاده از حساب‌های جعلی، ساخت، تراکنش‌های پیچیده برای پنهان کردن رد پول |
پولشویی از طریق سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال
ارزهای دیجیتال به دلیل ماهیت ناشناس و غیرمتمرکز بودن، ابزاری محبوب برای پول شویی به حساب می‌آیند! مجرمان از طریق صرافی‌های ارز دیجیتال پول‌های خود را به ارز دیجیتال تبدیل کرده و سپس از آنها برای خرید کالاها و خدمات یا سرمایه‌گذاری در سایر دارایی‌ها استفاده می‌کنند.
پولشویی از طریق سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال | |
| موارد استفاده | روشهای مورد استفاده |
| جرایم سایبری، قاچاق، تامین مالی تروریسم | تبدیل پول‌های غیرقانونی به ارزهای دیجیتال، استفاده از صرافی‌های غیرقانونی، تراکنش‌های بین چندین کیف پول |
پول شویی از طریق سرمایه گذاری در ملک
پولشویان می‌توانند پول‌های غیرقانونی خود را برای خرید املاک و مستغلات استفاده کنند. آنها سپس می‌توانند این املاک را به قیمت پایین به افراد یا شرکت‌های دیگر بفروشند و پول‌های “تمیز” را دریافت کنند.
پول شویی از طریق سرمایه گذاری در ملک | |
| موارد استفاده | روشهای مورد استفاده |
| اختلاس، کلاهبرداری، رشوه | خرید ملک با پول نقد، خرید ملک به نام افراد دیگر، فروش ملک به قیمت پایین |
مثال‌های پولشویی: چگونه پول‌های کثیف شسته می‌شوند؟
بالاتر، به رایج‌ترین روشهای پول شویی اشاره کردیم. اما اینها تمام روشهای پولشویی نبودند! روشهای دیگری نیز برای پول شویی وجود دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
روش پولشویی | شرح روش | نکات |
| قمار | شرط‌‌بندی پول‌های غیرقانونی در قمارخانه‌ها که در صورت برنده شدن، پول قانونی جلوه داده می‌شود. | این روش ریسک از دست رفتن تمام پول را دارد. این روش در ایران به کل غیرقانونی است. |
| شرکت در حراجی‌ها | خرید و فروش کالاها با قیمت بسیار پایین و نشان دادن پول حاصل از این معاملات به عنوان پول قانونی | پیگیری این روش توسط قانون دشوار است و به همکاری چندین نفر احتیاج دارد! |
| صرافی‌های ارز فیزیکی | تبدیل چندباره‌ی پول‌های غیرقانونی به ارزهای فیزیکی مانند دلار و یورو | این روش بسیار پرهزینه است و معمولا صرافی‌هایی که مایل به معامله با پول غیرقانونی باشند کم هستند. |
| کسب و کارهای پوششی | راه اندازی یک کسب و کار قانونی برای پنهان کردن پول‌های غیرقانونی در چرخه آن کسب و کار | این روش پرهزینه است و پیگیری آن از سمت قانون بسیار آسان است. |
| سوء استفاده از خیریه‌ها | اهدای بخشی از پول‌های غیرقانونی به خیریه‌ها . استفاده از رسیدهای آن به عنوان منشا پول‌ها | این رو نیز بسیار دشوار است چرا که یافتن خیریه‌هایی که حاضر به دریافت این پول‌ها باشند دشوار است. این نوع فعالیت‌ها تماما توسط نهادهای نظارتی رصد می‌شوند. |
| استفاده از دارایی‌های مجازی | تبدیل پول‌های غیرقانونی خود را به دارایی‌های مجازی مانند NFTها و فروش این دارایی‌ها را در بازارهای مجازی | ردیابی این روش کمی دشوار است. این بازارها نوسانات زیادی دارند و یافتن خریداران برای دارایی‌های مجازی حاصل از پول‌های غیرقانونی دشوار است. |
نکته: اینها فقط چند نمونه از روشهای مختلف پول شویی هستند. پولشویان دائماً در حال ابداع روشهای جدیدی برای پنهان کردن پول‌های غیرقانونی خود هستند و به همین دلیل، شناسایی و تشخیص آنها بسیار دشوار است!
روش تشخیص پولشویی: کشفیات کارشناسان!
تشخیص پولشویی، مهارتی است که نیازمند تیزبینی، دانش و تسلط بر فنون مختلف است. کارشناسان حرفه‌ای در این حوزه، با بررسی تراکنش‌های مالی، الگوهای رفتاری و تناقضات موجود، رد پول‌های غیرقانونی را می‌یابند. آنها مانند پازلی که قطعاتش در هم تنیده، تراکنش‌های مشکوک را کنار هم می‌چینند و با ردیابی جریان پول، به سرمنشأ نامشروع آن پی می‌برند.
این چالش، فقط به بررسی اعداد و ارقام خلاصه نمی‌شود. کارشناسان پولشویی باید با درک عمیق از روشهای مختلف پولشویی، ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های آن آشنا باشند و بتوانند در میان فریب‌کاری‌ها و تناقضات، حقیقت را آشکار کنند.
روشهای مختلفی برای تشخیص پولشویی توسط نهادهای قانونی وجود دارد که در ادامه به شرح بعضی از آنها می‌پردازیم:
- فعالیت‌های مالی غیرمعمول: تراکنش‌های مالی که با الگوی تراکنش‌های معمول فرد همخوانی ندارند. برای مثال واریز و برداشت‌های مکرر با مبالغ کم، تراکنش‌های بین حساب‌های مختلف در یک روز و تراکنش‌هایی که با فعالیت شغلی یا الگوی خرج کردن فرد همخوانی ندارد.
- سپرده‌گذاری حجم زیادی از پول در حساب‌های بانکی بدون مشخص بودن منبع: همانطور که کمی بالاتر گفتیم، پولشویان با استفاده از روش اسمورفینگ به منظور عدم ردیابی منشا پول‌ها، آنها را در حساب‌های بانکی مختلف سپردا‌گذاری می‌کنند که این موضوع نیز قابل ردیابی از طرف کارشناسان جرائم مالی می‌باشد.
- عدم شفافیت حین پاسخگویی: مجرمان حین پاسخگویی به سوالات جزئی در مورد سرمنشاء این پول‌ها تدافعی عمل کرده و یا از پاسخگویی امتناع می‌کنند!
- تناقض در پاسخ‌ها: در اطلاعاتی که مجرمان ارائه می‌کنند تناقض وجود دارد و معمولا پاسخ‌ها با شواهد همخوانی ندارند!
- سرمایه‌گذاری‌های هنگفت اما بی‌دلیل: اعداد و مبالغ کلانی توسط یک شخص ثالث در کسب و کار مجرمان بدون هیچ توجیه و دلیلی سرمایه‌گذاری می‌شود!
- تراکنش‌های مالی پیچیده: معمولا در حساب‌های شخصی یا بیزینسی فرد پیچیدگی تراکنش‌ها به قدری بالا رفته که پیگیری مبدا پول‌ها تقریبا غیر ممکن می‌شود!
- خرید ناگهانی ارزهای دیجیتال: مقدار زیادی ارز دیجیتال با استفاده از یک ارز فیات (دلار، یورو و …) خریداری می‌شوند. شاید فکر کنید که چه چیزمشکوکی در اینباره وجود دارد؟ خرید این ارزها معمولا در دوران رکود ارزهای دیجیتال صورت می‌گیرد؛ قضاوت با شما!
- خرید کالاهای گران‌قیمت: خرید مقدار زیای جواهرات و شمش‌های طلا که با تناسب شغل و درآمد فرد همخوانی ندارد.
- تغییر مکرر حسابداران: مجرمان برای جلوگیری از آشنایی کامل حسابداران با فعالیت‌های پولشویی خود، حسابداران خود را به طور مکرر تغییر می‌دهند.
- وجود کسب و کارهای نقدی با درآمد هنگفت: وجود کسب و کارهای نقدی مانند رستوران، جواهرفروشی، نمایندگی خودرو و صرافی که درآمد هنگفت مشکوک دارند.
تشخیص پولشویی، نقشی حیاتی در مبارزه با جرایم سازمان‌یافته، فساد و فعالیت‌های غیرقانونی ایفا می‌کند. با به دام انداختن پولشویان، ریشه‌های این جرایم خشکانده می‌شود و از ورود پول‌های آلوده به چرخه اقتصاد سالم جلوگیری به عمل می‌آید.
مجازات پولشویی: از جریمه تا زندان!
تا به اینجا، متوجه شدیم که پول شویی جرمی بسیار سنگین و البته آسیب زننده است! مجازات این جرم بسته به سیستم اقتصادی و قانونی هر کشور متفاوت از یکدیگر است که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم.
مجازات پولشویی در جهان
در سطح بین المللی، تلاش های زیادی برای مبارزه با پولشویی انجام شده است. یکی از مهمترین این تلاش ها، تدوین استانداردهای بین المللی توسط گروه اقدام مالی (FATF) است. FATF توصیه هایی را برای کشورهای عضو در مورد نحوه مبارزه با پولشویی ارائه می‌دهد. این توصیه ها شامل مواردی مانند الزامات گزارش دهی برای معاملات مشکوک، الزامات احراز هویت مشتریان و همکاری بین المللی برای ردیابی پول های غیرقانونی است.
مجازات پولشویی در سراسر جهان تنوع دارد، اما به طور کلی شامل موارد زیر است:
- جزای نقدی: این مجازات رایج‌ترین نوع مجازات است و می تواند مبلغ قابل توجهی باشد. مبلغ جریمه به عواملی مانند میزان پولشویی، نوع جرم منشا و سابقه مجرم بستگی دارد.
- حبس: مجازات حبس برای پولشویی نیز متداول است. مدت زمان حبس نیز به عوامل مشابهی مانند جریمه نقدی بستگی دارد.
- مصادره اموال: در برخی موارد، اموال و دارایی های حاصل از پولشویی به نفع دولت ضبط می شود.
- محرومیت از فعالیت های اقتصادی: مجرمان پولشویی ممکن است از انجام فعالیت های خاصی مانند معاملات بانکی یا فعالیت در بازار بورس محروم شوند.
علاوه بر این، مجازات های دیگری نیز مانند الزام به انجام خدمات اجتماعی یا تبعید از کشور نیز ممکن است اعمال شود. اما به طور کلی، قوانین مربوط به پولشویی در هر کشور به طور مداوم در حال تغییر و به‌روزرسانی است. به همین دلیل، برای اطلاع دقیق از مجازات پولشویی در هر کشور، باید به قوانین آن کشور مراجعه کرد.
مجازات پولشویی در ایران: گامی برای سالم‌سازی اقتصاد
در ایران، پولشویی جرم کیفری است که طبق قانون مبارزه با پولشویی مصوب سال 1381، مجازات‌های سنگینی را برای مرتکبان آن در نظر گرفته است. این قانون، پولشویی را به عنوان “تبدیل، انتقال یا به گردش درآوردن وجوه حاصل از جرم به نحوی که منشأ غیرقانونی آن وجوه پنهان یا مخفی شود” تعریف می‌کند.
مجازات پولشویی در ایران شامل موارد زیر است:
- جریمه نقدی: جریمه نقدی معادل دو تا پنج برابر وجوه حاصل از جرم
- حبس: حبس از یک تا پنج سال
- مصادره اموال: مصادره تمام یا بخشی از اموال و دارایی‌های حاصل از جرم
- محرومیت از حقوق اجتماعی: محرومیت از برخی حقوق اجتماعی مانند حق انتخاب شدن در انتخابات، حق دریافت پروانه کسب و کار و حق تصدی برخی مشاغل دولتی
علاوه بر مجازات‌های کیفری، برای اشخاص حقیقی و حقوقی که در زمینه پولشویی فعالیت می‌کنند، محرومیت از خدمات بانکی و اعتباری نیز در نظر گرفته می‌شود.
قوانین اجرایی و ارگان‌های ذی‌صلاح: چه نهادی مسئول تشخیص و جلوگیری از پولشویی است؟
برای اجرای قانون مبارزه با پولشویی، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های مختلفی توسط مراجع ذی‌صلاح مانند بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، وزارت امور اقتصادی و دارایی و قوه قضائیه به تصویب رسیده است.
مسئولیت اصلی اجرای این قانون بر عهده ستاد مبارزه با پول شویی و تامین مالی تروریسم است که در قوه قضائیه تشکیل شده است. این ستاد وظایف مختلفی از جمله شناسایی و گزارش تراکنش‌های مشکوک، آموزش و آگاهی‌رسانی در مورد پولشویی و پیگیری و تعقیب قضایی مرتکبان پولشویی را بر عهده دارد.
در کنار ستاد مبارزه با پول شویی، نهادهای دیگری مانند بانک مرکزی، وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی و سازمان اطلاعات سپاه نیز در امر مبارزه با پولشویی نقش دارند.
با وجود تلاش‌های انجام شده، هنوز هم شاهد پولشویی در اقتصاد ایران هستیم. برای مقابله موثرتر با این پدیده، لازم است قوانین موجود به‌روزرسانی شده و هماهنگی و همکاری بین نهادهای مختلف افزایش یابد. همچنین، افزایش آگاهی عمومی در مورد پول شویی و عواقب آن می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از این جرم داشته باشد.
سوالات متداول
اگر سؤالی دارید که در این قسمت نیامده، حتماً در بخش نظرات بپرسید تا در اولین فرصت، به آن پاسخ دهیم.
جرم پولشویی در قانون مجازات اسلامی چیست؟
پولشویی جرم کیفری است که طبق قانون مبارزه با پولشویی مصوب سال 1381، مجازات‌های سنگینی را برای مرتکبان آن در نظر گرفته است. این قانون، پولشویی را به عنوان “تبدیل، انتقال یا به گردش درآوردن وجوه حاصل از جرم به نحوی که منشأ غیرقانونی آن وجوه پنهان یا مخفی شود” تعریف می‌کند.
مصادیق پولشویی چیست؟
- فعالیت‌های مالی غیرمعمول
- سپرده‌گذاری حجم زیادی از پول در حساب‌های بانکی بدون مشخص بودن منبع
- عدم شفافیت حین پاسخگویی
- تناقض در پاسخ‌ها
- سرمایه‌گذاری‌های هنگفت اما بی‌دلیل
- تراکنش‌های مالی پیچیده
- خرید ناگهانی ارزهای دیجیتال
- خرید کالاهای گران‌قیمت
- تغییر مکرر حسابداران
- وجود کسب و کارهای نقدی با درآمد هنگفت
مجازات پولشویی در ایران چیست؟
جریمه نقدی – حبس – مصادره اموال – محرومیت از حقوق اجتماعی
اسمورفینگ در پولشویی چیست؟
اسمورفینگ از طریق تراکنش‌های پیچیده‌ی بانکی صورت می‌گیرد. مجرمان پول‌های غیرقانونی خود را از طریق چند تراکنش بانکی با مبالغ پایین به حساب‌های مختلف واریز می‌کنند تا ردیابی آنها را دشوارتر کنند.
فرق اختلاس با پولشویی چیست؟
اختلاس برداشت غیرقانونی اموال دولتی توسط یک کارمند دولتی است. در حالی که پولشویی فرآیندی است که در آن پول‌های حاصل از جرم و جنایت به گونه‌ای تغییر شکل داده می‌شوند که انگار از منابع قانونی به دست آمده‌اند.
به طور خلاصه، اختلاس به برداشت از اموال دولتی اشاره دارد، در حالی که پولشویی به پاکسازی پول‌های کثیف و تبدیل آنها به پول‌های ظاهراً قانونی مربوط می‌شود.
اثرات پولشویی در سیستم اقتصادی چیست؟
پولشویی مانند زخمی بر پیکره اقتصاد، اثرات مخربی به جا می‌گذارد. این جرم، اعتماد عمومی به سیستم مالی را از بین می‌برد، باعث بی‌ثباتی در بازارها می‌شود و زمینه را برای فساد و فعالیت‌های غیرقانونی فراهم می‌کند و منجر به هدر رفتن منابع و کاهش رفاه عمومی می‌شود.
چه نهادی مسئول تشخیص و جلوگیری از پولشویی است؟
مسئولیت اصلی اجرای این قانون بر عهده ستاد مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم است که در قوه قضائیه تشکیل شده است.
در کنار ستاد مبارزه با پولشویی، نهادهای دیگری مانند بانک مرکزی، وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی و سازمان اطلاعات سپاه نیز در امر مبارزه با پولشویی نقش دارند.
